Suomagiella sámegielagiidda

Suomagiella sámegielagiidda

Suomagiella sámegielagiidda-oahppomearri lea oaivvilduvvon daidda oahppiide, geat lohket sámegiela ja girjjálašvuođa. Oahpahusa ulbmilin lea doarjut oahppi alladását guovttegielatvuhtii bajásšaddama ja láhčit vejolašvuođaid dasa, ahte oahppi sáhttá juksat joatkkaoahpuin gáibiduvvon giellamáhtu goappašat gielain sihke doaibmat ovttaveardásaš lahttun suoma- ja sámegielat servošis. Báikkálaš oahppoplána gárvvistuvvo ja oahpahusa ulbmildássi meroštallo dalle suomagiella ja girjjálašvuohta -oahppomeari heivehemiin. Oahppoplána gárvvisteamis váldojuvvo vuhtii oahppiid gielalaš ja kultuvrralaš duogáš sihke bearraša ja eará birrasa fállan doarjaga mearri oahppi suomagiela ovdáneapmái. (ops 2014)

Jahkeluohkáin 3-6 oahpahusa váldodeaddu lea oahppat oahppama ja vuorrováikkuhusa dáidduid, lohkanáiggeáji sihke njuovžilis ja máŋggabealat lohkan-ja čállindáiddu stáđásmahttimis. Teavsttaid tulkoma ja buvttadeami oktavuođas oahppit hárjánit guorahallat giela sárgosiid ja girjjálašvuođa vugiid. Oanehis teavsttaid lohkamis ovdánit olles girjjiid lohkamii ja lohkanvásáhusaid máŋggabealat juohkimii.

Uhcánis diibmoresurssaid geažil oahpaheaddji berre fuolahit das, ahte giela ráhkadusaid oahpaheamis ii leat menddo stuorra deaddu, go veardida eará oassesurggiide. Giela ráhkadusaid oahpaheamis váldodeaddu lea dain sajiin, main suomagiela ráhkadusat spiehkastit sámegiela ráhkadusain. Seamma giellaráhkadusaid (ee. sátneluohkát, vearbbaid áigehámit) ii gánnát oahpahit eatnigiela (davvisámegiella eatnigiellan) diimmuin ja suomagiella sámegielagiidda-oahppoávdnasa diimmuin.

Giela funkšuvnnat ja ráhkadus

Guovddáš ulbmilat ja sisdoalut:

Oahppi beroštupmi giela doaimmaide lassána

ja oahppi oahppá áddet giellaoahpa govvádusa

vuođustusaid.

1. luohkká - Oahppi máhttá stávvalastit. - Oahppi fihtte suoma- ja sámegielaid erohusaid (guhkes vokála, konsonánttat k, p, t sáni álggus ja äng-jietnadat) - Oahppi oahppá guorahallat sátnehámiid. (ovttaidlohku ja máŋggaidlohku) - Oahppi dovdá vearbba persovdnahámiid. 4. luohkká - Oahppi máhttá dárkkodit vearbbaid áigehámiid. - Oahppi dovdá ja máhttá sojahit vearbbaid miehtan- ja gieldinhámiin. - Oahppi máhttá veardádallat vuođđohápmásaš adjektiivvaiguin (johtil, johtilut, johtilamos), oahppá maiddái doahpagiid komparatiiva ja superlatiiva.

- Oahppi dovdá ja máhttá ráhkadit álkes, nominatiivaálgosaš goallossániid. - Oahppi máhttá ráhkadit goallossániid, oahppi oahppá maid goallossázu geavaheami álkes goallossániin. - Oahppi luohkkájuohkodáiddut badje- ja vuolledoahpagiidda ovddiduvvojit, seammás oahppi sátnerádju lassána.

Vuorrováikkuhandáiddut

Guovddáš ulbmilat ja sisdoalut:

- Oahppi oahppá sierralágan gulahallandiliin aktiivvalaš guldaleaddji ja gulahalli dáidduid.

- Oahppi roahkasmuvvá oassálastit ságastallamiidda ja geahččala váldit vuostáváldi vuhtii iežas kommunikašuvnnas.

- Oahppi hárjána loaiddastit joavkku dahje skuvlla dilálašvuođain.

1. luohkká - Oahppi hárjehallá jearrama. - Oahppi hárjehallá muitaleami ja čilgema iežas vásáhusaid vuođul. 4. luohkká - Oahppi máhttá ovdanbuktit iežas jurdagiid ja oaiviliid.

Dieđuhálddašandáiddut

Guovddáš ulbmilat ja sisdoalut:

- Oahppi oahpahallá gávdnat dieđu interneahtas, girjjiin ja eará gálduin, ja vihkkedallá dieđu kritihkalaččat.

1. luohkká - Oahppi hárjehallá alfabehtalaš ortnegii bidjama. - Oahppi hárjehallá gárvves url-čujuhusaiguin dieđuohcama Interneahtas. 4. luohkká - Oahppi hárjehallá dieđuohcama ohcansániiguin Interneahtas.

Teavstta ádden

Guovddáš ulbmilat ja sisdoalut:

- Oahppi oahppá lohkat sierralágan teavsttaid ja máhttá analyseret daid.

- Oahppi oahppá teknihkaid ja strategiaid, mat ovddidit lohkkojuvvon teavstta áddema.

1. luohkká - Oahppi máhttá ráhkadit jurddakártta. - Oahppi máhttá árvvoštallat, mo teavstta sisdoallu ja ráhkadus ovdána. 4. luohkká - Oahppi máhttá viiddidit jurddakártta doabakártan. - Oahppi máhttá dahkat árvalusaid teavstta vuođul ja gávdnat teavstta váldočuoggáid.

Njálmmálaš ovdanbuktimiid ja čállosiid gárvvisteapmi

Guovddáš ulbmilat ja sisdoalut:

- Oahppi oahppá čállit njuovžilit gieđain

- Oahppi oahppá geavahit dihtora ja teakstagieđahallanprográmma.

- Oahppi roahkasmuvvá ráhkadit sierralágan teavsttaid sihke njálmmálaččat ja čálalaččat.

- Oahppi buorida iežas olggosbuktindáidduidis ja duostá árvvoštallat iežas olggosbuktima.

1. luohkká - Oahppi pláne iežas teavstta. - Oahppi oahppá riektačállima vuođđoáššiid (stuorra gaskamearkkat, goallossánit, stuorra álgobustávat) - Oahppi máhttá muitalit oahpes ášši birra. 4. luohkká - Oahppi máhttá divodit iežas teavstta loahpalaš hápmái máhcahaga vuođul. - Oahppi nanne ain riektačállima. (vuorrosátnesáhcu, aisttonmearkkat, gaskamearkkat) - Oahppi máhttá govvidit oahpes ášši. - Oahppi oahppá ja duostá ovdanbuktit oaivila ja ákkastallat dan.

Girjjálašvuohta ja eará kultuvra

Guovddáš ulbmilat ja sisdoalut:

- Oahppi lohká máŋggabealagit mánáid ja nuoraid girjjálašvuođa.

- Oahppi oahppá válljet alccesis miellagiddevaš ja heivvolaš lohkamuša

- Oahppi lea miehtemielalaš lohkama ektui.

1. luohkká - Oahppi lohká sierralágan teavsttaid. 4. luohkká - Oahppi lohká sierralágan teavsttaid. - Oahppi oahppá gárvvistit girjeovdanbuktojumi.

- Oahppi oahpásmuvvá girjjálašvuođa doahpagiidda. (juotna, olbmot) - Oahppi viiddida dieđuidis, mat laktásit girjjálašvuođa doahpagiidda. (dáhpáhusat, áigi, báiki, váldopersovnnat, oalge- ja duogášpersovnnat)

Árvvoštallan

- Árvvoštallan vuođđuduvvá ulbmiliid juksamii.

- Árvvoštallan guoská sierra oassesurggiid sisdoaluide jahkeluohkáid mielde.

- Árvvoštallan vuođđuduvvá njálmmálaš ja čálalaš buktosiidda ja bargama jotkkolaš áiccadeapmái.

- Árvvoštallan čohkiida oahpaheaddji árvvoštallamis ja oahppi iešárvvoštallamis.