Saame äidinkielenä saameksi
Sámegiella eatnigiellan
Gieldda oahppoplána, eatnigiella ja girjjálašvuohta lk.3-6.
1.VUORROVÁIKKOHUSAS DOAIBMAN
Ulbmilat luohkáid mielde |
Sisdoalut luohkáid mielde |
3-4 luohkká: - Oahppi roahkasmuvvá oassálastit ságastallamiidda ja figgá válditguldaleaddji vuhtii iežas ságasteamis - Oahppi oahppá sierralágan ságastandilálašvuođain aktiivalaš guldaleaddji ságastalli dáidduid - Oahppi hárjána ovdanbuktit joavkku dahje skuvlla sierralágan dilálašvuođain - Oahppi máhttá láhttet sosiála media vuorrováikkohusdilálašvuođain - Oahppi ovddida iežas muitalandáidduid ja ollislaš ovdanbuktindáidduidis, maiddái digimáidnasiid ráhkadandáidduid
5-6 luohkká: - Oahppi roahkasmuvvá ovdanbuktit iežas nu njálmmálaččat go girjjálaččat sierralágan dilálašvuođain ja hálida ovddidit ovdanbuktin- ja vuorrováikkohandáidduidis - Oahppi máhttá geavahit sáhkavuoru ságastallandilálašvuođain - Oahppi muitala ja govvida iežas áicamiid ja veardádallá daid earáid áicamiiguin; son máhttá juo iežas kommunikašuvnnas muhtun veardde váldit vuhtii kommunikašuvdnadilálašvuođa ja –gaskaoami ja figgá dasa, ahte su iežas kommunikeren lea áddehahtti ja juksá vuostáiváldi - Oahppi máhttá guldalit nuppiid jurdagiid ja máhttá maid hukset iežas oaiviliid ja figgá vuođustit daid; son lea hárjánan árvvoštallat dan maid lea gullan ja lohkan - Oahppi máhttá dahkat hállojuvvon ja čállojuvvon teavsttas geavahuvvon koansttain meroštallamiid mat gusket kommunikašuvdnii gullevaš dili ja sisdoalu - Oahppi bastá doallat oahpes jovkui smávva, čielga njálmmálaš ovdanbuktima - Oahppi oassálastá aktiivalaččat ovdanbuktinhárjehusaide |
3-4 luohkká: - Hárjehallo guldalandáidu mas váldojuvvo fuopmášupmái earáid ságastallan ja earáid guldaleapmi sihke ovdanbuktima riggudahttin ovdamearkkadihtii muitaleapmi, čilgen, gažademiid, ja iežas jurdagiid ja oaiviliid ovdanbuktima -kommunikašuvdnaroahkkatvuođa ja kommunikašuvdnahálu ovddideapmi ovdamearkkadihtii iežas ovdanmuktimat, čájálmasat, dohkkáteahter, digitála ovdanbuktimiid dahkan ja oassálastit somekommunikašuvdnii
5-6 luohkká: - Ságastallandáidduid ovddideapmi: degomat panelat, oahpahusságastallamat, nákkáhallandilálašvuođat, sámegielat girječálliid ja dáiddáriid guossástallamat - Kommunikašuvdnadilálašvuođa ja –rusttega vuhtiiváldin, ovdamearkkadihtii digitála ovdanbuktimat ja digimáinnasteapmi - Iežas muitaleami ja dajahusaid riggudahttin, ovdamearkkadihtii girječájáhusat, njálmmálaš ja čálalaš ovdanbuktimat
-Guđát luohkás ain nannejuvvo ovdanbuktinroahkkatvuohta ja sihkkarvuohta sihke ovddiduvvojit máŋggabealat ovdanbuktinvuogit
Guđát luohkás oahppi ain nanne kommunikašuvdnaroahkkatvuođa ja gárvvisvuođa sihke hárjehallá doaibmat earálágan kommunikašuvdnadilálašvuođain |
Árvvoštallan
Buot luohkkádásiin oahppit árvvoštallet vuorrováikkohandáidduideaset, nu aktiivalaš oassálastin go guldaleaddji rollas
3. luohkká |
||
Árvosátni buorre 3. luohká loahpas |
Oahppi - roahkasmuvvá ovdanbuktit iežas sihke njálmmálaččat ja čálalaččat - muitala ja govvida iežas fuomášumiid ja jurdagiid - máhttá dahkat iežas oaiviliid ja máhttá vuođustit daid - oassálastá aktiivalaččat ovdanbuktinhárjehusaide |
4. luohkká |
|
Árvosátni buorre 4. luohká loahpas |
Oahppi - duostá ovdanbuktit iežas njálmmálaččat ja čálalaččat - muitala ja govvida iežas fuopmášumiid ja jurdagiid - hálida ja bastá guldalit earáid jurdagiid - máhttá hábmet iežas oaiviliid ja juo muhtun veardde vuođustit daid - máhttá doallat iežas hállangillii oahpes guldaleaddjiide smávva njálmmálaš ovdanbuktima - oassálastá roahkkadit ovdanbuktinhárjehusaide ja bargguide |
5. luohkká |
|
Árvosátni buorre 5. luohká loahpas |
Oahppi - ovdanbuktá iežas roahkkadit nu njálmmálaččat go čálalaččat - máhttá geavahit sáhkavuoru ságastallandilálašvuođas - máhttá guldalit earáid jurdagiid ja máhttá maid hábmet iežas oaiviliid ja vuođustit daid - oassálastá roahkkadit ovdanbuktinhárjehusaide ja bargguide - bastá doallat oahpes olbmuide smávva njálmmálaš ovdanbuktima |
6. luokka |
|
Árvosátni buorre 6. luohká loahpas |
Oahppi - hálida ja duostá ovdanbuktit iežas čálalaččat ja njálmmálaččat nu okto go joavkkus - máhttá guldalit ja addit ja vuostáiváldit bagadusa - máhttá geavahit sáhkavuoru ja vuođustit - oassálastá roahkkadit ovdanbuktinhárjehusaide ja bargguide - bastá doallat oahpes olbmuide smávva njálmmálaš ovdanbuktima |
2.TEAVSTTAID DULKON
Ulbmilat luohkáid mielde |
Sisdoalut luohkáid mielde |
3 - 4 luohkká: - Oahppi oahppá lohkat sierralágan teavsttaid ja earuha fiktiiva teavstta ii-fiktiiva teavsttas - Oahppioahpásmuvvá sierralágan lohkanvieruide ja strategiijaide mat buoridit tevattsa ipmirdeami - Oahppi oahpahallá ohcat dieđuid iežas ahkedássái heivvolaš gálduin - Oahppi oahpásmuvvá sápmelaš máidnasiidda ja muitalusaide - Oahppi figgá dárkot ja árvvoštallat iežas lohkkin - Oahppi oahppá čilget, veardádallat ja hutkat sániid ja daid synonymaid, giellagovaid ja dajahusaid sihke doahpagiid mearkkašumiid ja daid hierarkiijaid - Oahppi oahppá klassifiseret sániid daid mearkkašumi ja hámi vuođul - Oahppi fuomáša earu čállojuvvon ja hállojuvvon giela gaskkas, erenoamážit sániid bokti.
5-6 luohkká: - Oahppi lohká njuovžilit sierralágan teavsttaid ja dovdá earálágan teakstašlájaid ja dárko ja árvvoštallá iežas lohkkin - Oahppi máhttá geavahit goansttaid maiguin buorida teavstta sisdoalu áddema ja hárjehallá geavahit earálágan diehtoháhkanvugiid - Oahppi máhttá válljet heivvolaš lohkamuša sierra dárkkuhusaid várás ja hutká ja ovdanbuktá teavstta bajidan jurdagiid - Oahppi máhttá ohcat dieđu sierralágan iežas ahkái heivvolaš gálduin sihke bastá árvvoštallat teavsttaid ja gálduid luohtehahttivuođa - Oahppi oahpásmuvvá sápmelaš máidnasiidda ja daid myhtalaš albmanemiide - Oahppi figgá dárkot ja árvvoštallat iežas lohkkin - Oahppi oahppá čilget, veardádallat ja hutkat sániid ja daid synonymaid, giellagovaid , dajahusaid ja doahpagiid mearkkašumiid ja daid hierarkiijaid - Oahppi oahppá klassifiseret sániid mearkkašumi ja hámi vuođul - Oahppi fuomáša earu čállojuvvon ja hállojuvvon giela gaskkas, erenoamážit sániid bokti |
3 - 4 luohkká: - Jurddakártta ja doarjjasátnelisttu ráhkadeapmi, hárjehallan - Alfabehta: tieđu háhkan diehtogirjjiin sihke sátnegirjji geavaheapmi - Hárjehallet earuhit váldoáššiid detáljjain, gaskabajilčállagat, gažaldagaid dahkan, deahtisteapmi, teavstaid veardádallan sihke lohkkojuvvon ja guldaluvvon teavstta árvvoštallan - Sápmelaš muitalusat ja máidnasat - Vearbbaid persovdnahámit, áigehámit preseansa ja preterihtta - Dábáleamos synonymat, giellagovat ja dajaldagat - Sátneluohkáide oahpásmuvvan
5-6 luohkká: - Jurdda- ja juotnakárttaid sihke doarjjasátnelisttuid ráhkadeapmi - Guldalanhárjehusat mat dorjot vuodjuma ja ipmirdeami - Váldoáššiid earuheapmi siidoáššiin, deahtisteapmi, gaskabajilčállagat, gažadeamit, muitui čállin, oaiviliid hutkan, sihke árvvoštallat dan maid lea lohkan ja gullan - Teavsttaid lađastallan bajilčállosa ja bihttájuogu veahkil - Riektačállima sihkkarastin: goallossánit, stuorra álgobustávat, muitalancealkka, gažaldatcealkka ja gohččuncealkka sihke stuorra gaskamearkkat - Diftoŋggaid njuolgan - Dássemolsašumit - Vearbbaid persovdnahámit, buot áigehámit |
Árvvoštallan
3. luohkká |
|
Árvosátni buorre 3. luohká loahpas |
Oahppi -lohká ja ádde maid lea lohkan sihke máhttá earuhit fiktiiva teavstta ii-fiktiiva teavsttas - bastá ráhkadit oaivila das maid lea lohkan - máhttá ohcat dieđu iežas ahkedássái heivvolaš girjjiin - máhttá klassifiseret sániid mearkkašumi ja hámi vuođul - máhttá čilget, veardádallat ja hutkat sániid ja daid synonymaid mearkkašumiid |
4. luohkká |
|
Árvosátni buorre 4. luohká loahpas |
Oahppi - lohká njuovžilit ja ádde maid lohká ja dovdá dábáleamos teakstašlájaid - bastá ráhkadit oaivila das maid lea lohkan ja hutkat oktavuođa iežas eallimii - mahttá háhkat dieđu iežas ahkedássái heivvolaš gálduin - gávdná váldoáššiid teavsttas ja das maid gullá - máhttá klassifiseret sániid mearkkašumi ja hámi vuođul - máhttá čilget, veardádallat ja hutkat sániid ja daid synonymaid mearkkašumiid |
5. luohkká |
|
Árvosátni buorre 5. luohká loahpas |
Oahppi - lohká máŋggabealat teavsttaid ja dovdá iežas ahkedássái dábálamos teakstašlájaid - hálddaša govttolaš sátne- ja doabaráju ja hárjehallá goansttaid maiguin ovddida mo dulkot ja ipmirdit teavstta doahpagiid - geavaha sierralágan diehtogálduid ja hárjehallá árvvoštallat diehtogálduid luohtehahttivuođa |
6. luohkká |
|
Árvosátni buorre 6. luohká loahpas |
Oahppi - lohká njuovžilit máŋggalágan teavsttaid - bastá dahkat fuopmášumiid iežas lohkamis ja árvvoštallat dan - hálddaša govttolaš sátne- ja doabaráju - geavaha strategiijaid maiguin ovddida iežas máhtu teavstta doahpagiid ja dulkoma hárrái - geavaha diehtoháhkamis sierralágan diehtogálduid ja máhttá muhtun muddui árvvoštallat diehtogálduid luohtehahttivuođa |
3.TEAVSTTAID BUVTTADEAPMI
Oahpahusa ulbmilat luohkáid mielde |
Oahpahusa sisdoalut luohkáid mielde |
3-4 luohkká:
- Oahppi buvttada muitalusaid maid veahkil hárjehallá bajilčallosiid čállit ja bihttájuogu
-Oahppi hárjehallá muitalit oaivila ja vuođustit
-Oahppi hárjehallá muitalit ja govvidit
- Oahppi nanne riektačállima
- Oahppi diehtá dahkkivuoigatvuođain
5-6 luohkká
-Oahppi hárjehallá buvttadit earálágan teavsttaid ja maiddái teavstta buvttadeami sierra muttuid dego hutkama ja muddema
-Oahppi hárjehallá bagadit ja vuostáiváldit bagadusa iežas teasttas
- Oahppi nanne dáiddu čállit gieđaiguin ja boallobevddiin
- Oahppi hárjehallá ealáskahttit ja muddet teavstta ja fuomáša sátneortnega mearkkašumi tekstii
- Oahppi hárjehallá čállit muitui ja deahtistit teavstta
-Oahppi hárjehallá geavahit gálduid ja merket daid tekstii
-Oahppi hárjehallá doaibmat fierpmis ehtalaččat riekta ja bastá váldit vuhtii dahkkivuoigatvuođaid |
3-4 luohkká:
-Mainnasteapmi - Goallossánit, stuorra álgobustávat, muitalancealkka, gažaldatcealkka, gohččuncealkka sihke stuorra gaskamearkkat, diftoŋggat dábáleamos sániin ja álkkes dássemolsašumit
-oaivila muitaleapmi ja vuođusteapmi
- váldocealkka, oalgecealkka
5-6 luohkká
- tekstet: ideat, plánemat, lađasteapmi ja mudden
- njálmmálaš máinnasteapmi, mainnasteapmi čálalaččat ja govaid veahkil maiddái digitála birrasis
-riektačállima stáđásmahttin, dássemolsašupmi, diftoŋggaid njuolgan
-cealkkalahtut: subjeakta, predikáhta, objeakta
-iežas teavstta árvvoštallan ja bagadusa addin ja vuostáiváldin
- fierbmebirrasa geavaheapmi teavstta buvttadettiin
- oahpásmuvvá dahkkivuoigatvuiođaide ja fierpmádagas doaibmamii |
Árvvoštallan
3.luohkká |
|
Árvosátni buorre 3. luohká loahpas |
Oahppi - máhttá stuorra álgobustávaid ja gaskamearkkaid - čállá riekta, máhttá álkkimus dássemolsašuddamiid |
4.luohkká |
|
Árvosátni buorre 4. luohká loahpas |
Oahppi - čielga giehtačállagiin - máhttá čállit riekta - máhttá álkkimus gollossániid - máhttá njulget diftoŋggaid dábálamos sániin - oahppi diehtá dahkkivuoigatvuođaid - máhttá muitalit oaivila ja vuođustit dan |
5.luohkká |
|
Árvosátni buorre 5. luohká loahpas |
Oahppi - máhttá bagadit positiivalaččat - čállá boallobevddiin viehka njuovžilit - máhttá muddet iežas teavstta - máhttá cealkkalahtuid |
6.luohkká |
|
Árvosátni buorre 6. luohká loahpas |
Oahppi - máhttá geavahit veahki vuoldi dakkár giela mii lea mihtilmas muitaleamis, govvideamis, ja oktageardánis beali váldi teavsttas - máhttá čállit tekstii bajilčállosa, juohkit dan bihtáide ja giddet fuopmášumi sátneválljejumiide - čállá njuovžilit ja čielgasit gieđaiguin ja lea oahppan dárbbašlaš boallobeavdedáidduid - dovdá čállojuvvon giela ráhkadusaid ja riektačállima vuođđoáššiid ja geavaha daid ieš čáledettiin - dovdá ja máhttá govvidit teavstta buvttadeami vuođđomuttuid - máhttá árvvoštallat iežas teavsttaid ja buvttadit teavsttaid muttuid mielde okto ja ovttas earáiguin - bastá addit ja vuostáiváldit bagadusa - lea diđolaš teavstta lohkki mearkkašumis - máhttá merket gálduid teavstta lohppii - diehtá fierpmis doaimmadettiin ehtalaš prinsihpaid |
- GIELA, GIRJJQLAŠVUOĐA JA KULTUVRRA IPMIRDEAPMI
Oahpahusa ulbmilat luohkáid mielde |
Oahpahusa sisdoalut luohkáid mielde |
|
3-4 luohkká
-oahppi áicá sáme- ja suomagiela erohusaid
- oahppi dovdá sátneluohkáid
- oahppi oahpásmuvvá mánáid ja nuoraid girjjálašvuhtii -oahppi oahppá dovdat árbevirolaš sápmelaš eallinvuogi ja ealáhusaid ja astoáigge doaimmaid
-oahppi dovdá media ja ádde media rolla iežas eallimis
5-6 luohkká
-oahppi diehtá sámegiela iešvuođaid -oahppi diehtá sierra sámegielaid -oahppi oahpásmuvvá álbmotárbevirrui ja iežas soga muitalusaide ja historjái -oahppi ádde sámegiela geavaheami váikkohusaid iežas eallimis ja birrasis
- oahppi oassálastá ovdanbuktima hutkamii, plánemii ja ollašuhttimii |
3-4 luohkká: - veardádallat sáme- ja suoma giela, oahppi áicá gielaid gaskasaš earuid ja ovttaláganvuođaid - oahpásmuvvet sátneluohkáide ja hárjehallet sániid sojaheami - Jearahallet fuolkki (áhkuid, ádjáid, siesáid, muoŧáid jna) - oahpásmuvvet sápmelaš eallinvuohkái - oassálastet sápmelaš kulturdáhpáhussii - oahpásmuvvet sámegielat mediafálaldahkii, dutket mediafálaldaga sisdoalu ja smihttet media rolla iežaset eallimis -fitnet girjerájus
- lohket girjjálašvuođa, sihke ahkedássái heivvolaš diehtogirjjálašvuođa ja ságastallet gažaldagain, mat girjjiid logadettiin bohciidit
5-6 luohkká
- Dahket omd. sápmelaš máidnasis digiveršuvnna - dutket giellageavaheami ja smihttet iežaset sámegiela geavaheami ja dan váikkohusaid - plánejit ja ollašuhttet iežaset ovdanbuktima ovttasbargguin eará sápmelaš doaibmiiguin, omd. Sámeradioin
- Oahpásmuvvet sierra sámegielaide |
Árvvoštallan
Árvosátni buorre 3. luohká loahpas |
Oahppi - áicá gielaid ovttalágan- ja earáláganvuođaid - diehtá sierra sámegielat mediaid |
Árvosátni buorre 4. luohká loahpas |
- diehtá sátneluohkáid - diehtá sierra sámegielaid - diehtá juoidá iežas soga histrojjás |
Árvosátni buorre 5. luohká loahpas |
Oahppi - máhttá buvttadit teavsttaid ja muddet daid - bastá addit ja vuostáiváldit bagadusa iežas teavsttas - máhttá doaibmatehtalaččat riekta fierbmebirrasis |
Árvosátni buorre 6. luohká loahpas |
Oahppi - máhttá govvidit teavsttaid gielalaš sárgosiid ja geavahit doahpagiid maid lea oahppan háladettiin ja čáledettiin dain - máhttá muitalit sápmelaš eallima váldosárgosiin ja namuhit sápmelaš kultuvrra dábálamos ihtagiid - lohká mánáid- ja nuoraidgirjjiid ja teavsttaid soahpamuša mielde ja ságastallá ja juogada vásihusaidis das, maid lea lohkan - máhttá muitalit media- ja kulturfálaldagas mas ieš lea berostuvvan |
- GIELLAGEAVAHEAPMI OLLISLAŠ OAHPPAMA DOARJJAN
Oahpahusa ulbmilat luohkáid mielde |
Oahpahusa sisdoalut luohkáid mielde |
3-4 luohkká - oahppi viiddiida ja buorida sierra oahppoávdnasiidda laktaseaddji gielas
5-6 luohkká -oahppi buorida ja riggudahttá sámekultuvrra sierra surggiin dárbbašlaš giela |
3-4 luohkká -oahppi hárjehallá sierra oahppoávdnasiid vuogi geavahit giela ja máhttá geavahit daid oahppandilálašvuođain 5-6 luohkká -oahppi diehtá nu sierra oahppoávdnasiid ja sápmelaš kultuvrra vieruid geavahit giela ja oahppá geavahit giela oahppamis |
Árvvoštallan
5. luokka |
|
Árvosátni buorre 5. luohká loahpas |
Oahppi -dovdá sierra oahppoávdnasiid geavahit giela ja bastá ávkkástallat gielladáidduinis oahppamis |
6. luokka |
|
Árvosátni buorre 6. luohká loahpas |
Oahppi -dovdá sierra oahppoávdnasiid geavahit giela ja bastá ávkkástallat gielladáidduinis oahppamis |