GIELDDA HISTORJJÁ OAHPPAPLÁNA 2016 ( 3. – 6. luohkát)

Báikkálašhistorjjá bargu

Vuođđoskuvlla historjjá oahpahusas viggat oahpásmahttit dárkilabbot oahppi iežas ruovttugildii ja ruovttuguovllu historjjái, kulturárbevirrui ja áigeguovdilis gažaldaga, samiid historjjai.

.

Vuolleskuvllas historjjá oahpahusas vulgo johtui oahppi iežas bearrašis ja sogas sihke oahppái oahpes ruovttuguovlllus.

Ruovttuguovllu historjjá ja áigeguovdilis áššiid lohkamis deattuhuvvá doaibmamii guoski áššit. Oahppi dutká ieš iežas ruovttuguovllu ja soga mannanáiggi čoaggimiin ja ohcamiin dieđuid sierra gálduin atnimin sihke diehtoteknihkka ja árbevirolaš dutkanmetodaid ja gálduid veahkkin.

Báikkálašhistorjjá geahččanguovllut váldojit ovdan buot Suoma historjjái heivvolaš čuoggáin, juogo kronologalaččat ovdánemiin dahje temáid mielde. Ovdamearkan dalle, go gl. historjjálaš dáhpáhusat laktásit iežas báikegotti mannanáigái. Dahje historjjá albmonemiid ja doahpagiid sáhttit ovdanbuktit báikkálašhistorjjái gullevaš ovdamearkaiguin. Maiddái dalle, go iežas báikegotti ovdáneapmi spiehkkasa váldegottálaš ovdánemis.

Historjjá oahpahusas čuovvut riikkaviidosaš oahppaplána lassin guvllolaš ja báikkálaš oahppalána vejolašvuođaid ja diliid mielde. Guvllolaš ops lea ruoksadin čállon.

Historjjá oahpahusa ulbmilat jahkeluohkáin 5. – 6.

Oahpahusa ulbmilat	Ulbmiliidda laktáseaddji sisdoalut	Ulbmiliidda láktaseaddji báikkálaš sisdoalut	Viiddis máhttin
Mearkkašumit, árvvut ja doaladumit
T1 bagadallat oahppi beroštuvvat historjjás diehtosuorgin ja identitehta hábmejeaddji oahppaávnnasin	S1-S5	B S1 Láidehusgursa: Historjjá lohkan álggahuvvo báikkálašhistorjjálaš oahppamateriálain. Gurssas oahpásmuvvat iežas bearraša ja soga historjjái. Álggahusa sáhttá ollašuhttit ovttastahtton luohkás juogo viđát dahje guđát luohká álggus.	L1 L1-L7
T2 oahpistit oahppi dovdat sierra historjjá gálduid	S1-S5	B S1 Jiekŋabadji Davviriikkain ja Ohcejoga ja dan lagasguovlluid ovdahistorjá. Erenoamážit mesolihtalaš dahjege boarrasut geađgebadji ja nuorat geađgebadji.	L1, L2 L1, L2, L4, L5, L7
T3 bagadallat oahppi áićat historjjádieđu dulkonvulošvuođa	S1-S5	B S1	L4 L1, L2, L4-L7
Historijjá albmonemiid ádden
T4 veahkeha oahppi hámuhit iešguđetlágan dábiid juohkit historjjá áigebajiide sihke atnit daidda laktáseaddji historjjálaš doahpagiid	S1-S5	B S1	L1, L4 L1, L2, L3
T5 bagadallat oahppi áddet olbmo doaimma motiivvaid	S1-S5	B S3 Lappi máŋggageardásaš vearuheapmi ja eanaoamastus ovdal 1600-logu.	L4 L2-L4, L6, L7
T6 oahpistit oahppi hábmet iešguđetlágan sivaid ja čuovvumušaid historjjá dáhpáhusaide ja albmonemiide	S1-S5	B S5 Lappigiliid vearuheapmi: Logádasvearuhusas eanavearuhussii jagiid 1602 ja 1695 ođastusat.	L1, L2, L4 L2, L4, L7
T7 veahkeha oahppi dovdat nuppástusaid iežas bearraša dahje servoša historjjás sihke áddet, man láhkai seamma nuppástusat leat sáhttán darkkuhit sierra áššiid iešguđege olbmui	S1-S5	B S1 B S4	L1, L4 L1-L7
T8 oahpahit oahppi hábmet historjjá jotkkolašvuođaid	S1-S5	B S1 Temáhtalaččat sáhttit oahpásmuvvat ee. gotti roggebivddu hiśtorjái. Temái sáhttá vejolašvuođaid mielde ovttastahttit fitnama goddehávddiid luhtte. Omd. girkosiiddas ja Njuorggámis Jámešiid guolbanis dahje Golleváriguovllus Norgga bealde, Gáregasnjárgga Luopmošjávrri ja Sulaoja guovlluin. B S5	L1 L1, L2, L4, L7
Historjjálaš dieđu atnin
T9 bagadallat oahppi ovdanbuktit nuppástusaide sivaid	S1-S5	B S4 Kristtalašoskku boahtin Sápmái. Dán oktavuođas sáhttit ovdamearkan temán oahpásmuvvat noaideváinnuide. Fitnan vejolašvuođaid mielde Várggaid váidnubaji muitomearkabáikkis. B S5	L2, L4 L1, L2, L4
T10 bagadallat oahppi čilget, mo dulkojumit sáhttet nuppástuvvat ođđa gálduid dahje geahččanvugiid mielde	S1-S5	B S1 B S4 B S5	L2,L4 L1-L7
T11 bagadallat oahppi čilget Olbmo doaimmaid	S1-S5	B S5 Davvi rádjaordnedeamit ja daid váikkuhusat Ohcejogas: omd. -Knäreda ráffi 1613. Norgga rádjageavvan. -Strömstada ráffi 1751 ja dan váikkuhusat	L2, L4 L2-L4, L6, L7

Historjjá oahpahusa sisdoalut:

S1 Ovdahistorrjjálaš áigi ja sivilašuvnna šaddan: Oahpásmuvvat dárkilabbot olbmo eallimii smávva populašuvnnain ja bivdokultuvrrai sihke eanadoallokultuvrra doajáhahkii ja sivilašuvnna šaddamii. Lassin geahčadat ássama leavvama davvin jiekŋabaji maŋŋá.

Báikkálašhistorjjá sisdoalut:

B S1 Láidehusgursa: Historjjá lohkan álggahuvvo báikkálašhistorjjálaš oahppamateriálain. Gurssas oahpásmuvvat iežas bearraša ja soga historjái. Álggahusa sáhttá ollašuhttit ovttastuvvon luohkás juogo viđát dahje guđát luohká álggus.

omd.

Bargovuogit:

- jearahallamat: vánhemat, áddjá ja ahkku ja eará fuolkkit

- oahpásmuvvat omd. Hiski-prográmmii

B S1

• Jiekŋabadji Davviriikkain ja Ohcejoga ja dan lagasguovlluid ovdahistorjá. Erenoamážit mesolihtalaš dahjege boarrasut geađgebadji ja nuorat geađgebadji.
• Temáhtalaččat sáhttit oahpásmuvvat ee. gotti roggebivddu historjjái. Temái sáhttá vejolašvuođaid mielde ovttastahttit fitnama goddehávddiid luhtte. Omd. girkosiiddas ja Njuorggámis Jámešiid guolbanis dahje Golleváriguovllus Norgga bealde, Gáregasnjárgga Luopmošjávrri ja Sulaoja guovlluin.

S2 Boares áigi ja antihka árbi: Oahpásmuvvat demokratiija šaddama álgui Greikkas ja romálas servodahkii. Áigodaga geahčadat lassin Davviriikkaid ásaheami geahččanguovllus. Lassin gieđahallat siida – dahjege sámegilliordnega.

S3 Gaskaáigi: Oahpásmuvvat gaskaáigásaš máilmmigovvii sihke nuorta ja oarje kultuvrralaš oktasašsárgosiidda ja erohusaide ja daid váikkuhusaide sierra olmmošjoavkkuide. Gieđahallat Suoma sirdašuvvama historjjálaš áigái ja Ruoŧa oktavuhtii.

Báikkálašhistorjá:

B S3

• Sámi máŋggageardásaš vearuheapmi ja eanaoamasteapmi ovdal 1600-logu.

S4 Ođđa áiggi doajáhatmuddu: Oahpásmuvvat diehtagis, dáidagis ja olbmuid jahkuin dáhpáhuvvan nuppástusaide. Lassin gieđahallat sirdašuvvama stuorraboazodollui.

Báikkálašhistorjá:

B S4

• Kristtalašoskku boahtin Sápmái. Dán oktavuođas sáhttit ovdamearkan temán oahpásmuvvat noaideváinnuide.

S5 Suopma oassin Ruoŧa: Geahčadat ovdáneami Suomas 1600–1700-loguin. Lassin geahčadat, mo ođasmahttimat riikka siste sihke ránnjáriikkaid gaskkas váikkuhit olbmuid eallimii Sámis.

Báikkálašhistorjá:

B S5

• Sámegiliid vearuhus: Logádasvearuhusas eanavearuheapmai jagiid 1602 ja 1695 ođastusat.

• Davvi rádjaordnedeamit ja daid váikkuhusat Ohcejogas:

omd.

-Knäreda ráffi 1613. Norgga rádjageavvan.

-Strömstada ráffi 1751 ja dan váikkuhusat