GIELDDALAŠ HISTORJJÁ OAHPPAPLÁNA

Báikkálašhistorjjá dahkamuš

Historjjá oahpahusa báikkálaš dahkamuššan lea laktit iežas ruovttuguovllu dáhpáhusaid Suoma historjjá ja máilmmihistorjjá guovddáš dáhpáhusaide. Dát veahkeha oahppi áddet daid áššiid, mat leat rievdadan eallima Lappis ja Ohcejogas maŋimuš jahkečuđiid áigge. Lassin báikkálašhistorjjás lea deaŧalaš mearkkašupmi ohppiid identitehta huksemis.

Báikkálašhistorjjá mihttomearit

Riikkaviidosaš ja guovlluguovdasaš mihttomeriid lassin lea mihttomearrin oahpásmahttit oahppi Ohcejoga ja dan lagašbirrasa suopmelaš ja sápmelaš kulturárbevirrui, nu ahte oahppi dovdá iežas gullat báikkálaš servošii. Báikkálaš ulbmilin lea dahkat iežas báikegotti lagašhistorjjá oahppái dovddusin ja ealli ovdamearkan čuovvovaš fáttain:

-ealáhus
-johtolatdiliid ovdáneapmi
-ássan ja visttit
-dearvvašvuođadikšun
-árbevirolaš borramušat
-skuvlalágádusa ovdáneapmi

Historjjá oahpahusa mihttomearit jahkeluohkáide 7 -8

Oahpahusa mihttomearit	Mihttomeriide laktáseaddji sisdoallosuorggit	Mihttomeriide laktáseaddji báikkálaš sisdoallosuorggit	Viiddes máhttin
Mearkkašupmi, árvvut ja jurddašanvuohki
T1 nannet oahppi beroštumi historjjás diehtosuorgin ja identiteahta huksejeaddji oahppaávnnasin	S1–S6	B S2 7.lk B S4 7.-8.lk	L1,L2 L1-L7
Dieđu skáhppon vássánáiggi birra
T2 aktiveret oahppi skáhppot historjjálaš dieđu iešguđetlágan ahkedásiide heivvolaš gálduin sihke árvvoštallat daid luohtehahttivuođa	S1–S6	B S1 7.-8.lk	L1,L2, L3 L1-L5
T3 veahkehit oahppi áddet, ahte historjjálaš dieđu sáhttá dulkot sierra vugiid mielde	S1–S6		L1, L2, L4
Historjjá albmonemiid ádden
T4 nannet oahppi návccaid áddet historjjálaš áigodaga ja dasa laktáseaddji doahpagiid	S1–S6		L1, L2, L3
T5 bagadit oahppi áddet olbmo doaibmama ja mearrádusaid dahkamii váikkuheaddji áššiid iešguđetlágan historjjálaš diliin	S1–S6	B S2 7.lk B S3 7.lk B S5 8.lk	L2 L1-L4, L6, L7
T6 veahkehit oahppi árvvoštallat iešguđetlágan sivaid historjjálaš dáhpáhusaide ja albmonemiide	S1–S6	B S2 7.-8.lk B S3 7.lk	L1, L2 L1, L2, L4
T7 bagadit oahppi analyseret historjjálaš nuppástusa ja jotkkolašvuođa	S1–S6	B S3 7.lk B S5 8.lk	L1, L2, L7 L1, L2, L4
Historjjálaš dieđu geavaheapmi
T8 movttiidahttit oahppi dulkomiid dahkamii	S1–S6	B S4 8.lk	L2, L1, L2, L4
T9 bagadit oahppi čilget olbmo doaimmaid duogášulbmiliid	S1–S6	B S4 8.lk	L2, L1-L4, L7
T10 bagadit oahppi čilget, manin historjjálaš dieđu sáhttá dulkot ja geavahit sierra vugiid mielde sierra dilálašvuođain ja árvvoštallat kritihkalaččat dulkomiid luohtehahttivuođa	S1–S6		L1, L2, L4, L5
T11 hárjehit oahppi geavahit iešguđetlágan gálduid, mainna veardádallá daid ja mainna hukse iežas vuođuštuvvon dulkoma daid vuođul	S1–S6		L1, L2, L4, L5
T12 bagadit oahppi árvvoštallat boahttevuođa molssaeavttuid historjádieđuin	S1–S6		L1-L7

Báikkálašhistorjjá guovddáš sisdoallosuorggit

S1 Industriija álgu ja ovdáneapmi: Beassat sisa albmoneapmái, mii lea rievdadan olbmo eallima, olbmo ja luonddu gaskavuođa sihke máilmmi.

B S1

• Industriija álgima váikkuhus gárvodeapmái, ássamii, lihkadeapmái, borramušdollui, ealáhusaid ja bargobiergasiid rievdamii Ohcejogas 1800-logus otnábeaivái.

S2 Olbmot rievdadit máilmmi: Oahpásmuvvat oktasašgotti jurdagiidda, daid mearkkašupmái ja čuovvumušaide sihke dasa, mo olbmot leat bastán váikkuhit iežas áiggistis.

B S2

• Bálgosiid vuođđudeapmi
• Sápmelaččaid čearddalaš moriheapmi

S3 Suopma ráhkaduvvo, huksejuvvo ja bealuštuvvo: Beassat sisa kultuvrra mearkkašupmái identitehta huksemis autonomiija áiggis ja iehčanas Suoma álgomátkkis. Oahpásmuvvat dasa, mo Hamina ráfi maŋŋá dahkkon rádjenuppástusat váikkuhedje eandaliige Lappis.

B S3

• Ohcejoga gieldda álgu
• Ohcejoga skuvlalágádusa historjá
• Jagi 1852 rádjedahppagasa váikkuhusat boazodollui ja guolásteapmái

S4 Stuorra sođiid áigi: Oahpásmuvvat máilmmisođiide, dálvesoahtái, joatkkasoahtái, Lappi soahtái, galbma soahtái ja sođiin ceavzimii eandaliige dábálaš olbmuid ja olmmošvuoigatvuođagažaldagaid geahččanguovllus.

Vuodjut olmmošvuoigatvuođarihkkosiidda dego holokaustii ja eará álbmotváinnuide sihke olmmošvuoigatvuođaid ovddideapmái.

B S4

• Eváhkkomátki ja dan váikkuhusat ealáhusaide ja oktasašgoddái

S5 Buresbirgejeaddjioktasašgotti huksen: Geahčadallat árgaeallima historjjá ja otná beaivvi ruohttasiid, eandaliige Lappi olbmo geahččanguovllus, ovdamearkan ealáhusat.

Ovdáneami oktagas olbmui buktán olahusaid lassin oahpásmuvvat ealáhusráhkadusa nuppástussii ja bálvalanámmáhiid lassáneapmái sihke gávpoteallima lassáneapmái. Guorahallat, mo nuppástusat leat váikkuhan iežas guovllu eallimii.

B S5

• Geainnuid ráhkadeapmi ja daid mielddisbuktán rievdadusat fitnodateallimii ja oktasašgoddái

S6 Dálá máilmmipolitihkka ruohttasat: Vuodjut ovdánan ja ovdáneaddji riikkaid oktasaš historjái sihke ođđa vuogi politihkalaš gealdagasaid riegádeapmái ja čovdosiidda máilmmis.