EALLINOAIDNODIEHTU

Oahppaávdnasa dahkamuš


Eallinoaidnodieđu oahpahusa váimmusdahkamuššan lea ovddidit oahppiid návcca ohcat buorre eallima. Eallinoaidnodieđus olbmot áddejuvvojit iežaset kultuvrras ođadeaddjin ja kreatiivva doaibmin, geat vásihit ja buvttadit mearkkašumiid gaskavuođa doaimmastis ja dahkamušain birastahtti máilmmiin. Oainnut, olmmošlaš geavadat ja daid guoski mearkkašumit dollojuvvojit oktagas olbmuid, servošiid ja kulturárbbi vuorrováikkuhusa áigáiboađusin. Eallinoaidnodieđus deattuhit olbmuid návcca váikkuhit aktiivvalaččat iežas jurddašeapmái ja doaibmamii. Dát guoská maiddái oahppiid studerema ja oahppama. Danin lea deaŧalaš heivehit oahpahussii ja studeremii oahppi iežas jurdda- ja vásáhusmáilmmi.

Eallinoaidnodieđu oahpahusa dahkamuššan lea ovddidit oahppiid gárvvisvuođaid šaddat iehčanas, utnolaš, vásttolaš ja árvvoštallannávccalaš servošis lahttun. Mihttomearrin lea dievasválddálaš demokráhtalaš čearddalašvuohta globála ja jođánit earáhuvvi máilmmis. Dát gáibida eallinoaidnodieđu oahpahusas máŋggabealat oainnuslaš ja kultuvrralaš dábálaš čuvgehusa lasiheami lassin ehtalaš ja kritihkalaš jurdda- ja doaibmanávcca sihke oahppama dáidduid ovddideami. Eallinoaidnodieđus kritihkalaš jurddašeapmi áddejuvvo vuođuštusaid ohcciin, áššeoktavuođaid áiciin ja dilleáddejupmelažžan sihke iežas divodeddjiin. Dasa laktása rabas ja guorahalli jurddašanvuohki.

Eallinoaidnodiehtu doarju viiddes máhtu ovdáneami, eandaliige jurddašeami ja oahppat oahppama dáidduid, kultuvrralaš máhtu, vuorrováikkuhusa ja olggosbuktima dáidduid, iežas fuolaheami ja árgabeaidáidduid sihke oassálastima, váikkuheami ja vásttolašvuođa.

Jahkeluohkáin 3-6 eallinoaidnodieđu oahpahusa earenoamáš dahkamuššan lea roahkasmahttit ja doarjut oahppiid figgamušaid hukset iežaset identitehta ja eallinoainnu. Oahpahusas guovddážis leat doarjut oahppiid ehtalaš jurddašeami dáidduid ja kultuvrralaš máhttima ovdáneami sihke olggosbuktit iežas oainnuid ja daid vuođuštusaid.


Eallinoaidnodieđu oahpahusas váldojuvvo vuhtii báikkálašvuohta ja sápmelašvuohta vejolašvuođaid mielde.

Eallinoaidnodieđu oahpahusa mihttomearit jahkeluohkáin 3-6

Oahpahusa mihttomearit

Mihttomeriide laktáseaddji sisdoallosuorggit

Mihttomeriide laktáseaddji báikkálaš sisdoallosuorggit

Viiddes máhttin

T1 láhčit gáibádusaid oahppi ehtalaš jurddašeami dáidduid ovdáneapmái ja movttiidahttit oahppi heivehit ehtalaš prinsihpaid árgga dilálašvuođaide

S1-S4

3.lk. Ustitvuohta
- Mii gullá ustitvuhtii?
- Iešguđetlágan ustitvuođat
- Mii lea ustitvuođa mearkkašupmi mu eallimis?
- Ustitvuohta ja ráhkesvuohta


4.lk. Vuoiggalašvuohta ja veahkkáivuohta
- Riekta/boastut dahku?
-Vuoiggalašvuohta juohkebeaivválaš eallimisttán
- Mii lea veahkkáivuohta?
- Ráhkesvuohta ja geafivuohta máilmmis

5-6.lk. Jurddašeami friijavuohta
- Mii stivre mu eallima?
- Árvvu ja norpma doahpagat, ovdagovat ja šiegut
- Maid árvvuid/ovdagovaid/šieguid háliidan ollašuhttit iežan eallimisttán?
- Ovddasvástádus ja friijavuohta eallimisttán
- Makkár olmmoš háliidan leat?

L1, L2, L3, L7

T2 bagadit oahppi earuhit ja árvvoštallat čuoččuhusaid ja daid vuođuštusaid

S1-S4

3.lk. Mun ja máilbmi
- Maid máilbmi mearkkaša munnje ja mii dasa gullá?
- Mo sáhtán dutkat máilmmi?
- Mii lea duođalašvuohta?
- Mii lea munnje deaŧalaš máilmmis?

4.lk. Máilmmi boahttevuohta
- Mii uhkida máilmmi?
- Masa sáhtán váikkuhit/in sáhte váikkuhit?
5-6.lk. Dásseárvu ja ráfi
- Mii lea dásseárvu ja ollašuvvágo dat?
- Veahkaválddi sivat, hámit ja čuovvumušat
- Soahti ja terrorisma
- Mo sáhtán ovddidit ráfi?

L1, L4, L5

T3 ovddidit oahppi návcca fihttet áššiid gaskasaš gaskavuođaid ja ovddidit iežas jurddašeamis

S1-S3

3-6.lk
- Áigi ja dan mearkkašupmi munnje
- Utnolašvuohta

L1, L4

T4 bagadit oahppi váldit ovddasvástádusa alddás, eará olbmuin ja luonddus

S1-S3

3.lk Ovttas eallin
- Maid bargat ovttas, manin?
- Iešguđetlágan njuolggadusat ja daid ulbmil
- Mii lea soahpamuš, lohpádus, luohttámuš, rehálašvuohta ja duohtavuohta?
- Gollás njuolggadus


4.lk.
- Sáhtángo váikkuhit iežan eallinbirrasa boahttevuhtii? Mo?


5-6.lk. Bistevaš ovdáneapmi
- Bistevaš ovdáneami prinsihppa
- Mun ja bistevaš ovdáneapmi
- Máilmmiárbi ja biras
- Iešguđetlágan birasorganisašuvnnat

Áddejumit olbmuid ja luonddu gaskavuođa birra
- Humanisttalaš, utilistalaš, mystihkalaš ja naturalistalaš
- Makkár máilmmis háliidivččen eallit?

L3, L7

T5 bagadit oahppi oahpásmuvvat suopmelaš, eurohpálaš ja máilmmi kulturárbái sihke hábmet kultuvrralaš máŋggaláganvuođa albmoneapmin

S2-S4

3.lk. Earáláganvuohta ja utnolašvuohta
- Olbmuid earuheaddji áššit

- Olbmuid ovttasteaddji áššit
- Mo jurddašan earáláganvuođa?

4-5.lk. Kultuvra
- Kultuvrra doaba
- Suopmelaš ja sápmelaš kultuvra
- Suopmelaš kulturuhcitlogut
- Máilmmi kulturárbi

6.lk.
- Kalevalaš oskkoldat
- Sápmelaččat ja šamanisma
- Suopmelaš ja sápmelaš kristtalaš osku
- Oskkuhis jurddašeapmi Suomas


- Badjellunddolaš, bassivuohta ja tabut
- Myhtat ja riitat

L2, L4, L5

T6 doarjut oahppi hukset iežas oainnuslaš ja kultuvrralaš dábálaš čuvgehusa

S1-S4

3-6.lk. Iešguđetlágan eallinvuogit

- Mánáid eallin sierra riikkain
- Iešguđetlágan eallinvuogit omd. afrihkálaš, kiinnálaš, indialaš, eurohpálaš jna.
- Eallinvugiid deaivvadeami/máŋggakultuvrralašvuohta
- Lámisolbmot

5.lk.
- Máilmmigovva, máilmmioaidnu, ja eallinoaidnu
- Iešguđetlágan máilmmioainnut: dieđalaš, teisttalaš, ateisttalaš, agnosttalaš, skeptalaš jna.
6. lk.
- Oskkufriijavuođa historjá Suomas
- Suoma láhkaásaheapmi

L1, L2

T7 bagadit oahppi plánet ja árvvoštallat iežas oainnuslaš oahppama

S1- S4

3-5.lk.
- Manin buohkat eai jurddaš seamma láhkai?
- Friijavuohta, oskkufriijavuohta, nanu jáhkku
- Utnolašvuohta, rasisma, ja soardin
- Mii lea filosofiija?
- Buorre eallin

6.lk.
- Guorahallan diehtaga ja oskku birra
- Humanisma persovnnalaš válljejupmin ja jurddašanvuohkin

L1, L2, L5

T8 roahkasmahttit oahppi olggosbuktit iežas oainnus ja guldalit earáid oainnuslaš bealiváldimiid

S1- S3

3-6.lk. Eallinoaidnu
- Oskumuš/jáhkku/diehtu/áddejupmi
- Identitehta ja dan nuppástuvvan

5.lk. Morálaárvvoštallan
- Moráladilemma
- Mo sáhtán árvvoštallat dagu moralalaš vuoigadahttima?
- Iežan ealliman ehtalaš váttisvuođat ja čovdosat daidda

L2, L7

T9 bagadit oahppi dovdat UN oppamáilmmálaš olmmošvuoigatvuođaid julggaštussii vuođđuduvvi olmmošvuoigatvuođa-etihkka, eandaliige máná vuoigatvuođaid

S3

3-6.lk. Mánáid vuoigatvuođat
- Vuoigatvuohta ja láhka
- Vuoigatvuohta ja geatnegasvuohta
- Mánáid vuoigatvuođaid ollašuvvan Suomas ja eará sajiin
- Mánát ja ollesolbmot

L2, L3

T10 roahkasmahttit oahppi doaibmat aktiivvalaččat ja vásttolaččat iežas birrasis

S1-S4

3-6.lk.
- Váikkuheami vuogit

L5, L6, L7