Oahppaávdnasa bargu

Fysihka oahpahusa bargun lea doarjut oahppiid luonddudieđalaš jurddašeami sihke máilmmigova ovdáneami. Fysihka oahpahus veahkeha áddet fysihka ja teknologiija mearkkašumi beaivválaš eallimis, eallinbirrasis ja servodagas. Oahpahus doarju oahppiid dáidduid háleštit fysihka ja teknologiija áššiin ja albmonemiin. Oahpahus addá gova fysihka mearkkašumis suvdi boahttevuođa ráhkadeamis: fysihkka dárbbašuvvo ođđa teknologalaš čovdosiid hutkamis sihke birrasa ja olbmuid buorredili dorvvasteamis. Oahpahus stivre oahppiid váldit vásttu iežaset birrasis.

Fysihka oahpahusa bargun lea doarjut fysihkkii laktáseaddji doahpagiid šaddama sihke albmonemiid áddema. Jahkeluohkáin 7-9 lohkamiid váldodeaddu lea kvalitatiivvalaš dásis, muhto oahppiid abstrákta jurddašeami ja matemáhtalaš dáidduid ovdánettiin viiddiduvvo bargu muhtun albmonemiid buohta kvantitatiivvalaš dássái. Ovddit vásihusat, ođđa fuomášeamit ja oaidninvuogit muhttašuvvet oahppiid ja oahpaheaddjiid vuorrováikkuhusas jearggalaš ollislašvuohtan luonddudieđalaš teoriijaid čuovvu áddejumi guvlui biras duođalašvuođas. Oahpahus láidesta luonddudiehtagiidda gullevaš jurddašeapmái, dieđuháhkamii, dieđuid geavaheapmái, ideaid hutkamii, vuorrováikkuhussii sihke dieđu luohtehahttivuođa ja mearkkašumi árvvoštallamii sierra dáhpáhusain.

Fysihka oahpahusa vuolggasadjin leat luonddus ja teknologalaš birrasis dahkkojuvvon fuomášumit ja dutkamušat. Dutkamušaid dahkamis lea deaŧalaš mearkkašupmi doahpagiid oahppamis ja áddemis, dutkama dáidduid oahppamis ja luonddudiehtagiid luonddu fihttemis. Dutkamušaid dahkan ovddida bargama ja oktasašbarggu dáidduid, luovvi ja kritihkalaš jurddašeami sihke movttiidahttá oahppiid lohkat fysihka.

Oahpahusa bargun lea oahpistit oahppiid fihttet fysihka máhttima mearkkašumi maiddái joatkkaoahpuid ja bargoeallima beales. Ovttaveardásašvuohta ja dásseárvu ovddiduvvo fállamiin oahppiide vejolašvuođaid heivehit fysihka sierralágan konteavsttas sihke oahpásmit máŋggabeallásaččat ámmáhiidda, main dárbbašuvvo fysihka máhttin.

Fysihka oahpahusa ulbmilat jahkeluohkáin 7-9

Oahpahusa ulbmilat	Ulbmiliidda laktáseaddji sisdoallosuorggit	Viiddis máhttin
Mearkkašupmi, árvvut ja jurddašanvuogit
T1 arvvosmahttit ja movttiidahttit oahppi lohkat fysihka	S1-S6	L1
T2 oahpistit ja arvvosmahttit oahppi fuomášit iežas fysihka máhttima, bidjat mihttomeriid iežas bargamii sihke bargat gillilit	S1-S6	L1, L6
T3 rávvet oahppi áddet fysihka máhttima mearkkašumi iežas eallimis, eallinbirrasis ja servodagas	S1-S6	L6, L7
T4 rávvet oahppi geavahit fysihka máhttima suvdi boahttevuođa ráhkadeamis sihke árvvoštallat iežas válljemiid energiijaváriid gierdi anu dáfos
Dutkama dáiddut
T5 arvvosmahttit oahppi dahkat gažaldagaid dárkkástallama vuloš albmonemiin sihke hutkat gažaldagaid viidásabbot dutkamušaid ja eará doaibmama vuolggasadjin	S1-S6	L1, L7
T6 rávvet oahppi ollašuhttit iskkadeapmái vuođđuduvvi dutkamušaid oktasašbarggus earáiguin sihke bargat dorvvolaččat ja jearggalaččat	S1-S6	L2, L5
T7 rávvet oahppi gieđahallat, dulkot ja buktit ovdan dutkamušaidis bohtosiid sihke árvvoštallat daid ja oppa dutkanproseassa	S1-S6	L2, L5
T8 rávvet oahppi áddet teknologalaš heivehusaid doaibman-vuođđojurdagiid ja mearkkašumi sihke movttiidahttit oassálastit ovttageardán teknologalaš čovdosiid ideaid hutkamii, plánemii, ovddideapmái ja heiveheapmái oktasašbarggus earáiguin	S1-S6	L2, L3, L5
T9 rávvet oahppi geavahit diehto- ja gulahallanteknologiija dieđu ja mihtidanbohtosiid háhkamii, gieđahallamii ja ovdanbuktimii sihke doarjut oahppi oahppama áiccalmahtti simuleremiiguin	S1-S6	L5
Fysihka dieđut ja daid geavaheapmi
T10 rávvet oahppi geavahit fysihka doahpagiid fuolalaččat sihke juogustit iežas doabaráhkadusaid luonddudieđalaš teoriijaid čuovvu doahpagiid guvlui	S1-S6	L1
T11 oahpistit oahppi geavahit sierralágan málliid albmonemiid govvemis ja čilgemis sihke einnostusaid dahkamis	S1-S6	L1
T12 rávvet oahppi geavahit ja árvvoštallat kritihkalaččat sierra diehtogálduid sihke buktit ovdan ja vuođustallat sierralágan oainnuid fysihkkii gullevaš vugiin	S1-S6	L2, L4
T13 rávvet oahppi dovdat luonddudieđalaš dieđu luonddu ja ovdáneami sihke dieđalaš vugiid buvttadit dieđu	S1-S6
T14 rávvet oahppi fidnet dihtui gullevaš doarvái buriid dáidduid joatkkaoahpuid várás vuorrováikkuhusas ja lihkastagas sihke šleađggas	S5, S6
T15 rávvet oahppi heivehit fysihka dieđuidis ja dáidduidis máŋggasuorggat oahppanollislašvuođain sihke fállat vejolašvuođaid oahpásmit fysihka heiveheapmái sierralágan dáhpáhusain nugo luonddus, ealáhuseallimis, servviin dahje dieđaservodagain	S1-S6	L6

Fysihka ulbmiliidda laktáseaddji deaŧalamos sisdoallosuorggit jahkeluohkáin 7-9

Sisdoalut válljejuvvojit dan láhkai, ahte dat dorjot ulbmiliid juksama ja atnet ávkin báikkálaš vejolašvuođaid. Sisdoallosuorggit laktásit nuppiidasaset dan láhkai, ahte luonddudieđalaš dutkamuš (S1) laktása buot eará sisdoallosurggiide. Sisdoallosurggiin ráhkaduvvojit ollislašvuođat sierra jahkeluohkáide.

S1 Luonddudieđalaš dutkamuš: Sierra sisdoallosurggiin ja oahppiid miellagiddevašvuođa vuloš áššiin válljejuvvojit vuogas sisdoalut dárkilit rávvejuvvon ja rabas dutkamušaide. Sierralágan dutkamušain deattuhit vuogálaččat dutkamušproseassa muttuid nugo problema dahje albmoneami guorahallama, plánema, iskkusordnedemiid ráhkadeami, fuomášeami ja mihtideami, bohtosiid čohkkema ja gieđahallama sihke bohtosiid árvvoštallama ja ovdanbuktima. Oahpásmit diehto- ja gulahallanteknologiija ávkin atnimii dutkamušaid sierra muttuin.

S2 Fysihkka iežas eallimis ja eallinbirrasis: Sisdoalut válljejuvvojit dan láhkai, ahte iežas eallima ja eallinbirrasa albmoneamit smihttojit earenoamážit dearvvasvuođa ja dorvvolašvuođa dáfus geahččamiin. Sisdoaluid válljemis váldojuvvo vuhtii báikkálaš doaibmanbiras. Oahpásmuvvat šleađgamagnehtalaš ja čalmmášsuonjardeami šlájaide. Muhtun liekkasalbmonemiide čiekŋut kvalitatiivvalaš dásis.

S3 Fysihkka servodagas: Fysihka albmonemiide ja teknologalaš heivehusaide laktáseaddji sisdoalut válljejuvvojit earenoamážit servodaga doaibmama ja ovdáneami perspektiivvas. Váldodeaddu lea energiijabuvttadeamis ja bistevaš energiijaváriid geavaheamis. Oahpásmuvvo sierralágan skuvlenbálgáide ja ámmáhiidda, main dárbbašuvvo fysihka máhttin.

S4 Fysihkka máilmmigova ráhkadeaddjin: Sisdoalut válljejuvvojit dan láhkai, ahte dain bohtet ovdan fysihka luondu dieđan, energiija seailuma vuođđojurdda sihke máilmmiávvosa ráhkadusat ja mihtut. Sisdoaluide sáhttá gullat maiddái oahpásmuvvan fysihkkii laktáseaddji ođđasiidda, áigeguovdilis albmonemiide, heivehusaide ja dáláš dutkamušaide.

S5 Vuorrováikkuhus ja lihkastat: Sisdoalut laktásit sierralágan vuorrováikkuhusaide ja gáhppálagaid lihkastandillái. Guovtti gáhppálaga vuorrováikkuhusdilis sirdašuvvo ovtta gáhppálahkii váikkuheaddji fámuide ja daid váikkuhussii gáhppálaga lihkastahkii. Lihkastatdilli govviduvvo dássidis ja muhttašuvvi lihkastaga málliiguin maiddái kvantitatiivvalaččat. Mekánalaš bargu ja beaktilvuohta laktojit kvalitatiivvalaččat energiijai.

S6 Šleađga: Rávdnjebiire dutkamis geavahit vuolggačuokkisin gealdagasa ja šleađgarávnnji gaskasaš oktavuođa. Dat geahčaduvvo vuos kvalitatiivvalaččat albmonemiid ja iešvuođaid dásis, dasto kvantitatiivvalaččat mihtidemiin sturrodagaid árvvuid ja dutkamiin sturrodagaid gaskasaš sorjavašvuođaid. Sisdoalut válljejuvvojit maiddái ruovttu šleađgadorvvolašvuhtii sihke šleađgga geavaheapmái ja buvttadeapmái laktásemiin. Šleađgavárrejupmi ja magnetisma ovttastahttojit kvalitatiivvalaččat rávdnjebiriid albmonanmáilbmái.

Fysihka oahppanbirrasiidda ja bargovugiide laktáseaddji ulbmilat jahkeluohkás 7-9

Máŋggabeallásaš bargovugiiguin ja oahppanbirrasiiguin dorjojuvvo fysihka ulbmiliidda ollima. Dutkamušlaš lahkonanvuohki doarju doahpagiid šaddama ja dutkama dáidduid oahppama. Ulbmiliid beales deaŧalamos lea oahppiid oasálašvuohta ja vuorrováikkuhus ovttageardán dutkamušaid plámemis ja ollašuhttimis. Iskkadeapmái vuođđuduvvi barggildeamis čuvvojuvvo bargodorvvolašvuođaláhkaásahus ja earenoamážit nuorra bargiid guoski ráddjemat.

Oahppanbirrasiin geavahuvvo diehto- ja gulahallanteknologiija vuogas vugiin. Vai fysihka ja teknologiija heiveheapmái sáhttá oahpásmit máŋggabeallásaččat, de skuvlla lanjaid lassin sáhttá atnit ávkin báikkálaš vejolašvuođaid nugo lagašbirrasa sihke oktasašbarggu fitnodagaiguin ja áššedovdiiguin.

Rávven, sierranahttin ja doarjja fysihkas jahkeluohkáin 7-9

Fysihka ulbmiliid beales deaŧalaš lea rávvet oahppiid iehčanas ja gillilis barggildeapmái sihke oaidnit oahppanvugiideaset. Doahpagiid oahppan ja ádden dorjojuvvo, vai oahppiide šaddet doahpagiin čielga ollislašvuođat. Iskkadeapmái vuođđuduvvi barggildeamis oahppiid rávvejit dorvvolaš ja njuovžilis bargamii. Dutkanbargguiguin sáhttá sierranahttit oahpahusa, dalle oahppit besset doaibmat sierralágan rollain dahje ovdánit oktagaslaččat jurddašandáidduid sierra dásiide. Sierralágan málliiguin ja daid geavahanvugiiguin sáhttá maiddá hástalit oahppiid abstrákta jurddašeami dáidduid. Rávven ja doarjja, bargovugiid válljen, oasálašvuohta doaibmama plánemis sihke lihkostuvvama vásáhusat dorjot oahppiid oahppiiešgova nannuma.

Oahppi oahppama árvvoštallan fysihkas jahkeluohkáin 7-9

Bargama lađastallan unnit ollislašvuohtan, projeaktan dahje iskkadeaddji bargun, main leat iežaset ulbmilat ja árvvoštallanvuđđosat, doarju máŋggabeallásaš árvvoštallama. Iskkadeami geavaheaddji barggu árvvoštallan sáhttá ovdánit hierarkiijalaččat barggildeami, fuomášumi ja mihtideami vuođđodáidduin rávvejuvvon dutkanbargguide ja viimmat rabas dutkamušaide. Oahppiid rávvejit fuopmát iežaset ovdagáttuid, -dáidduid ja -ipmárdusaid. Barggildeami ovdáneapmi stivrejuvvo ráhkadeaddji máhcahusain ja gažaldagaiguin. Arvvosmahtti máhcahus doarju earenoamážit dutkama dáidduid ovdáneami ja motivašuvnna šaddama. Ollislašvuođaid loahpas árvvoštallo biddjojuvvon ulbmiliidda ollin ja giddejuvvo fuomášupmi ođđa ovdánanhástalusaid guvlui. Árvvoštallan vuođđuduvvá máŋggahápmásaš bohtosiid lassin bargama čuovvumii/havainnointiin. Bohtosiid sisdoalu lassin árvvoštallojit oahppovázzinprosessa ja barggu sierra muttut nugo gažaldagaid dahkan, fáttá ráddjen, dieđuohcan, perspektiivvaid vuođustallan, doahpagiid geavaheapmi, olggosbuktima čielggasvuohta ja barggu lohppii doalvun. Oahppiid iešárvvoštallama ja veardásašmáhcahusa sihke oahpaheaddji ja oahppiid gaskasaš háleštemiid sáhttá geavahit árvvoštallama doarjjan.

Loahppaárvvoštallan šaddá dan lohkanjahkái, goas fysihka lohkan nohká buohkaide oktasaš oahppaávnnasin. Loahppaárvvoštallamiin meroštallojuvvo, mo oahppi lea lohkamiid nogadettiin ollán fysihka oahppameari ulbmiliidda. Loahppaárvosátni meroštallojuvvo geahččamiin oahppi máhttima dási fysihka loahppaárvvoštallama kriteraid ektui. Fysihkas oahppi máhttin ovdána dábálaččat sierra ulbmilsurggiin oahppameari loahppamuttu rádjai. Loahppaárvosáni dahkamis váldojit vuhtii buot riikkaviidosaš loahppaárvvoštallama kriterat beroškeahttá das, man jahkeluohkkái vástideaddji ulbmil lea biddjojuvvon báikkálaš oahppaplánas. Oahppi oažžu árvosáni gávcci (8), juos son čájeha gaskamearálaččat kriterain meroštallon máhttima. Árvosáni gávcci dási badjel mannan muhtun ulbmiliid buohta sáhttá kompenseret dási heajut čađaheami muhtun eará ulbmiliid buohta.

Fysihka loahppaárvvoštallama kriterat buori máhttimii (árvosátnái 8) oahppameari nogadettiin

Oahpahusa ulbmil	Sisdoallo-suorggit	Árvvoštallama vuložat oahppaávdnasiin	Árvosáni gávcci máhttin
Mearkkašupmi, árvvut ja jurddašanvuogit
T1 arvvosmahttit ja movttiidahttit oahppi lohkat fysihka	S1-S6		Ii geavahuvvo árvosáni dahkama vuođđun. Oahppi rávvejuvvo smiehtat vásáhusaidis oassin iešárvvoštallama.
T2 rávvet ja arvvosmahttit oahppi oaidnit iežas fysihka máhttima, bidjat ulbmiliid iežas bargui sihke bargat gillilit.	S1-S6	Mihttomearálaš barggildeapmi ja oahppat oahppama dáidduid	Oahppi máhttá bidjat iežas mihttomeriid smávva ollis- vuođaid hárrái ja bargat daid juksama várás. Oahppi máhttá govvidit iežas máhttima oahpaheaddji addin máhcahusa, veardásaš-máhcahusa ja iešárvvoštallama vuođul.
T3 rávvet oahppi áddet fysihka máhttima mearkkašumi iežas eallimis, eallinbirrasis ja servodagas	S1-S6	Fysihka mearkkašumi árvvoštallan	Oahppi máhttá govvidit ovdamearkkaiguin, man láhkai fysihka dieđut ja dáiddut dárbbašuvvojit sierralágan dáhpáhusain. Oahppi máhttá govvidit fysihka máhttima mearkkašumi sierra ámmáhiin ja joatkka-oahpuin.
T4 rávvet oahppi geavahit fysihka máhttima suvdi boahttevuođa ráhkadeamis sihke árvvoštallat iežas válljemiid energiijaváriid gierdi geavaheami beales	S1-S6	Suvdi ovdánumi dieđut ja dáiddut fysihka dáfus	Oahppi máhttá govvidit ovdamearkkaiguin, man láhkai fysihka máhttin dárbbašuvvo ráhkadit suvdi boahttevuođa. Oahppi máhttá govvidit sierralágan válljemiid energiijaváriid gierdi geavaheami dáfus.
Dutkama dáiddut
T5 arvvosmahttit oahppi dahkat gažaldagaid dárkkástallama vuloš albmonemiin sihke hutkat gažaldagaid viidásabbot dutkamušaid ja eará doaibmama vuolggasadjin	S1-S6	Gažaldagaid dahkan sihke dutkamušaid ja eará doaibmama plánen	Oahppi máhttá dahkat gažaldagaid dárkkástallama vuloš albmoneamis. Oahppi máhttá aiddostahttit gažaldagaid dutkamuša dahje eará doaibmama vuložin ovdamearkka dihtii ráddjemiin muhttašuvviid.
T6 rávvet oahppi ollašuhttit iskkadeapmái vuođđuduvvi dutkamušaid oktasašbarggus earáiguin sihke bargat dorvvolaččat ja jearggalaččat	S1-S6	Iskkadeapmái vuođđuduvvi dutkamuša ollašuhttin	Oahppi máhttá bargat dorvvolaččat sihke dahkat fuomášumiid ja mihtidemiid rávvagiid dahje plána mielde. Oahppi máhttá ollašuhttit oktasašbarggus earáiguin sierralágan dutkamušaid.
T7 Rávvet oahppi gieđahallat, dulkot ja buktit ovdan iežas dutkamušaid bohtosiid sihke árvvoštallat daid ja oppa dutkamušproseassa	S1-S6	Dutkamušaid bohtosiid gieđahallan, ovdanbuktin ja árvvoštallan	Oahppi máhttá gieđahallat, dulkot ja buktit ovdan dutkamušaid bohtosiid. Oahppi máhttá árvvoštallat bohtosiid riektavuođa ja luohtehahttivuođa sihke máhttá govvidit dutkamušproseassa doaibmivuođa.
T8 rávvet oahppi áddet teknologalaš heivehusaid doaibmanvuođđojurdagiid ja mearkkašumi sihke fidnet movtta oassálastit ovttageardánis teknologalaš čovdosiid hutkamii, plánemii, ovddideapmái ja heiveheapmái oktasašbarggus earáiguin	S1-S6	Teknologalaš máhttin ja oktasašbargu teknologalaš čuolbmačoavdimis	Oahppi máhttá govvidit muhtun teknologalaš heivehusaid ja daid doaibmanvuođđojurdagiid. Oahppi máhttá bargat oktasašbarggus teknologalaš čovdosa hutkamis, plánemis, ovddideamis ja heiveheamis.
T9 oahpistit oahppi geavahit diehto- ja gulahallanteknologiija dieđu ja mihtidanbohtosiid háhkamii, gieđahallamii ja ovdanbuktimii sihke doarjut oahppi oahppama áiccalmahtti simuleremiiguin	S1-S6	Diehto- ja gulahallanteknihka geavaheapmi	Oahppi máhttá geavahit diehto- ja gulahallanteknologalaš gaskaomiid dahje heivehusaid dieđu ja/dahje mihtidan-bohtosiid háhkamii, gieđahallamii ja ovdanbuktimii. Oahppi máhttá dahkat fuomášumiid ja jurddabohtosiid simuleremis.
Fysihka dieđut ja daid geavaheapmi
T10 rávvet oahppi geavahit fysihka doahpagiid dárkilit sihke lađastallat iežas doaba-ráhkadusaid luonddudieđalaš teoriijaid čuovvu doahpagiid guvlui.	S1-S6	Doahpagiid geavaheapmi ja čoavdašuvvan	Oahppi máhttá govvidit ja čilget albmonemiid fysihka guovddáš doahpagiiguin. Oahppi máhttá ovttastahttit albmoneapmái dasa gullevaš iešvuođaid ja iešvuođaid govvideaddji sturrodagaid.
T11 rávvet oahppi geavahit sierralágan málliid albmonemiid govvideamis ja čilgemis sihke einnostusaid dahkamis	S1-S6	Málliid geavaheapmi	Oahppi máhttá geavahit ovttageardán málliid ja dahkat einnostusaid sihke hárjehallá ovttageardán málliid ráhkadeami mihtidanbohtosiin. Oahppi máhttá govvidit málle ja nammadit málle ráddjehusaid dahje váilliid.
T12 rávvet oahppi geavahit ja árvvoštallat kritihkalaččat sierra diehtogálduid sihke olggosbuktit ja vuođustallat sierralágan oainnuid fysihkkii gullevaš vugiin	S1-S6	Argumenteren-dáiddut ja diehtogálduid geavaheapmi	Oahppi máhttá ohcat dieđu sierralágan diehtogálduin ja válljet muhtun luohtehahtti diehtogálduid. Oahppi máhttá olggosbuktit ja vuođustallat sierralágan oainnuid fysihkkii gullevaš vugiin.
T13 rávvet oahppi fihttet luonddudieđalaš dieđu luonddu ja ovdáneami sihke dieđalaš vugiid buvttadit dieđu	S1, S4	Luonddudieđalaš dieđu luonddu fihtten	Oahppi máhttá govvidit fysihkkii laktáseaddji ovdamearkkaiguin luonddudieđalaš dieđu luonddu ja ovdáneami. Oahppi máhttá govvidit ovdamearkkaiguin dieđalaš vugiid buvttadit dieđu.
T14 rávvet oahppi olahit dihtui guoski doarvái buriid dáidduid joatkkaoahpuid várás vuorrováikkuhusas ja lihkastagas sihke šleađggas	S5, S6	Dihtui gullevaš joatkkaoahppo­dáidduid juksan	Oahppi máhttá heivehit vuorrováikkuhusa ja lihkastaga sihke šleađgga deaŧalamos doahpagiid, albmonemiid ja lágaid oahpes dáhpáhusain.
T15 rávvet oahppi heivehit fysihka dieđuidis ja dáidduidis máŋggasuorggi oahppanollislaš-vuođain sihke fállat vejolašvuođaid oahpásmit fysihka heiveheapmái sierralágan dáhpáhusain nugo luonddus, ealáhuseallimis, servviin dahje dieđaservodagas	S1-S6	Dieđuid ja dáidduid heiveheapmi sierra dáhpáhusain	Oahppi máhttá geavahit fysihka dieđuidis ja dáidduidis máŋggasuorggi oahppan-ollislašvuođas dahje dáhpáhusas, mas fysihkka heivehuvvo sierra birrasiin.