Autonomiija máhcahuvvo

Ruoššas čakčat 1905 buollán oktasašstreaika (yleislakko) leavai golggotmánu loahpas maiddái Supmii, gos dan gohčodedje stuorrastreaikan. Oppa Suopma jaskkodii ovttatmanu: togat eai šat johtán eaige aviissat almmustuvvan, fabrihkat bisánedje ja gávppit ja skuvllat giddejuvvojedje. Miellačájeheamit gulle beaivválaš eallimii ássanguovddážiid gáhtain ja toarggain. Vuođđolágalaččat gáibidedje Suoma autonomalaš vuoigatvuođaid máhcaheami, go fas joavkofámu geavaheamis movttiidan bargiidluohkká lei gearggus mannat ainge guhkkelii, lávket váldegomiheami bálgá ala.

Nikolai II fertii maŋážassii dahkat mieđáhusaid suopmelaččaide. Skábmamánu manifeasttas son gaskkalduhtii ruoššaiduhttindoaimmaid ja máhcahii Supmii autonomalaš sajádaga. Vuosttas soardináigodat lei nohkan.

Ovttakámmerriikkabeaivvit

Soardináigodaga áigásaš njunuš vuoigatvuođadáistaleaddji, professor Leo Mechelin, čohkkii jagi 1905 loahpas Supmii ođđa senáhta. Dat válmmaštalai ođđa riikkabeaiortnega, man geaisár nannii 1906:s. Boares njealjeseđot riikkabeivviid sadjái bođii ovttakámmerriikkabeaivvit, mas ledje 200 lahtu. Riikkabeaiáirasat válljejuvvojedje bellodagaid ásahan evttohasain. Seammás atnui váldojuvvui almmolaš jienastanvuoigatvuohta. Jienastit ožžo dál buot albmát ja nissonat, geat ledje deavdán 24 jagi. Nuba jienastit vuoigadahtton olbmuid lohku šattai measta logigeardásažžan. Suoma riikkabeivviin šattai seammás Eurohpá demokráhtaleamos parlameanta, dasgo dál maiddái nissonat vuosttas háve Eurohpás ožžo jienastit stáhtalaš válggain.

Vuosttas ovttakámmerriikkabeivviid válggat dollojedje 1907:s. Suoma historjjás sáhtii dál vuosttas háve čielggadit oppa ollesolmmošveahkadaga politihkalaš oainnu. Ovdalaš go válggat dollojedje, lei giivvis válgagižžu. Ná ii lean goassige ovdal dáhpáhuvvan Suomas. Gávpogiin ledje valjis sierra bellodagaid válgamáidnosat giktaleamen olbmuid. Riikkabeaievttohasat johte birra riikka hállamin alcceseaset jienasteaddjiid.

Válggaid dihte riikii riegádii ođđalágan bellodatlágádus. Bargiidlihkadus lei juo 1800-logu loahpas vuođđudan Suoma Bargiidbellodaga, man namman šattai 1903 Suoma Sosiálademokráhtalaš Bellodat. Suopmelaš bellodat lei juo ovdal luoddanan Boaressuopmelaš ja Nuorrasuopmelaš bellodahkan. Ruoŧŧelaš bellodagas fas šattai 1906:s Ruoŧŧelaš Álbmotbellodat, ja dálonguovllu olbmuid ovddasteaddjin vuođđuduvvui Dáloniidlihttu. Válggaid vuite sosiálademokráhtat, geat ožžo 80 riikkabeaiáirasa 200:s, ja Boaressuopmelaš bellodat, mii oaččui 59 riikkabeaiáirasa. Mearkkašan veara dán válggas lei dat, ahte riikkabeaiáirasiid siste ledje 19 nissona.

Ođđa soardináigodat

Suoma autonomiija máhcaheapmi čakčat 1905 mearkkašii dušše oanehis vuoiŋŋastanbottu, ii dili loahpalaš stáđásmuvvama. Go Nikolai II lei čielgan dan bahámus suorganeamis, de ráđđegođii vuot oktoráđđejeaddjin, ja Suoma ruoššaiduhttin joatkašuvai. Nubbi soardináigodat álggii 1908:s.

Nuppi soardináigodaga áigge Suoma oppa hálddahus šattai muhtun jagis ruoššaid háldui. Soardinpolitihka njunnošis lei generálaguvernevra Frans Seyn. Son jotkkii das, mii goddojuvvon Bobrikovis lei báhcán gaskan. 1908:s geaisár mearridii, ahte Ruošša ráđđehussii gulai dás duohko ovdanbuktit sutnje Supmii guoskevaš áššiid. Senáhta njunnošii nammaduvvui ruoššalaš generála, ja 1910:s Suoma riikkabeivviin rivvejuvvui measta buot váldi ja sirdojuvvui Ruošša dumai.

Erenoamáš sakka Suomas vuostálaste 1912:s atnui váldojuvvon ovttaárvosašvuođalága. Ovdal ruoššaid ii sáhttán nammadit Suomas virggiide eaige sii sáhttán bargat dáppe ámmáhiinniset. Dál dát vierru nogai. Ovttaárvosašvuođalága vuođul ruoššaid nammadišgohte maiddái Suoma alimus virggiide, ja ovdamearkka dihte senáhtta ruoššaiduhttui ollásit. Ja ii das galle, Ruoššas dahkkojuvvui nu gohčoduvvon stuorra ruoššaiduhttinprográmma, man ulbmilin lei ollásit suddadit Suoma geaisárriikii. Dát prográmma goittot suođai Suomas olbmuid dihtui čakčat 1914, goas vuosttas máilmmisoahti lei aiddo buollán. Soađi álgin bissehii ruoššaiduhttima.

Ovtta dehálaš áššis nubbi soardináigodat spiehkastii dan ovddibus. Vuosttas soardináigodat lei juohkán Suoma álbmoga guovdat. Mieđáhallanbeali guottiheaddjiid mielde ruoššaiduhttimmii galggai muhtumassii guorrasit, go fas vuođđolágalaččat guottihedje passiivvalaš vuostálastima. Nuppi soardináigodaga áigge fas buot suopmelaččat ledje álbmogassii vuostálastimin ruoššaiduhttima. Mieđáhallamii ii lean šat atnu.

Jeagáriid skuvlegohtet

Suomas jáhkke, ahte ruoššaiduhttin šattašii garraseabbon, go eallin fas ráfošii. Muhtun stuđeanttat jurdiledje dan dihte čakčat 1914 ávkkástallagoahtit soahtediliin Suoma luvven dihte Ruoššas. Suopmelaš nuorahaččat galge háhkagoahtit soalddátskuvlejumi. Álggos vuos jorggihedje Ruoŧa beallai, muhto dat doalai divdna gitta bealehisvuođastis iige gárron veahkehit suopmelaččaid dán áššis. Ruošša váldovašálaš Duiska gal lei gearggus veahkehit, dasgo suopmelaččaid earránanviggamušaid doarjumis ávkašuvai Duiskage.

1915:s Duiska válddii álggos moaddečuohte suopmelaš nuorahačča soalddátbálvalussii, muhto fargga lohku bajiduvvui moatteduháhii. Suopmelaš jeagáriid skuvlejedje Hamburgga lahka Lockstedtis, gos sis čohkkejuvvui sierra joavkoossodat, Gonagaslaš Preussa Jeagárpataljovdna 27. Čoakkádusa dáfus dat vástidii bures oppa Suoma álbmoga, dasgo dasa gulle nuorahaččat bargoalbmáin ja eanadoalliin gitta stuđeanttaide. Jeagárat besse leat maiddái albma soađis mielde, dasgo sin sirde 1916:s Duiskka nuortaraddošii dáistalit Ruošša vuostá.

Go Suopma lei cealkán iežas iehčanas riikan juovlamánus 1917, de jeagáriid sirde maŋit jagi álggus Supmii.